Waa maxay Dembi Dagaal?

 

Waa maxay dambi dagaal?

Goobaha ay dagaalladu ka dhacaan waxaa laga dhaqan geliyaa oo la dhowraa heshiiska Geneva, shuruucda iyo heshiisyada kale caalamiga ah.

Heshiisyada iyo sharciyada dagaalku waxay dhigayaan inaan si ula kac loo duqeyn karin goobaha ay dadka rayidka ah deggan yihiin ama ay isticmaalaan sida iskuullada, isbitaallada iyo goobaha lagu kulmo.

Sida oo kale heshiisyadaasi waxaa lagu mamnuucay isticmaalka hubka qaarkiis inaan dagaalka loo isticmaali karin maadaama ay qasaaro ba'an geysan karaan, sida hubka kiimikada ah oo sida weyn wax u gumaado iwm.

Heshiisyada caalamiga ah waxay dhigayaan in dadka dhaawacma in la daryeelo dadkaasi oo ay ka mid yihiin askarta dagaalka qaybta ka ahayd iyo maxabiista dagaalka lagu qabto si kastaba ha lagu qabtee.

Sida oo kale shauruucda kale ee goobaha dagaalka la xiriira ayaa mamnuucaya dilka qof nolosha lagu qabtay, kufsiga, jirdilka, xasuuqa, in koox si gaar ah loo bartilmaameedsado arrimahaasi oo dhan heshiiska Geneva wuxuu u aqoonsan yahay iney yihiin 'Gaboodfallo baniaadanimada loo geystay'.'

Haddii aan tusaale u soo qaadanno dagaalka ka dhacay Dalka Ukraine.

Ukraine waxay sheegtay duqeynta ay diyaaradaha dagaalka Ruushka u geysteen isbitaalka carruurta dumarkana ay ku umulaan ee ku yaalla magaalada Mariopoli inuu dambi dagaal uu Ruushku geystay yahay, duqeyntaasina waxaa ku dhintay seddex qof oo ay carruur ku jiraan halka ay ku dhaawacmeen 17 qof oo isugu jiro bukaanno iyo shaqaalaha isbitaalka ka shaqeynaayey si ay u caawiyaan dadka bukaannada ah ee lagu dabiibayey isbitaalkaas.

Warbixinno kale oo Dowladda Ukraine soo gudbisay ayaa sheegaya in ay ciidamada Ruushka ay si ula kac ah u bartilmaameedsadaan dadka rayidka ee ka qaxaya dagaalka ka socda dalka Ukraine ee raadsanayaa meel ay ka heli karaan gabbaad amni ah oo ay naftoodu ku badbaadeyso.

Ukraine waxaa ay leedahay waxaa jiro cadeymo muujinaya in bambaanooyinka klastarka rasaas iyo bambaanooyin ay ku garaaceen aagagga dadka rayadka ah ay ka deggan yihiin magaalada Kharkiv.

Ruushka iyo Ukraine midkoodna ma saxiixin heshiiska caalamiga ee lagu mamnuucayey isticmaalka hubkaasi, balse dhacdooyinkan waxaa wali loo qaadan karaa ama loo aqoonsan karaa dambi dagaal.

Wasaaradda difaaca ee UK ayaa sheegtay in Ruushku uu isticmaalay walxaha qarxa ee thermobaric, kaas oo abuuraya barakac wayn iyada oo uu kaashanayo ogsijiinta.

Walxahan qarxa ee wax gumaada isticmaalkooda lama mamnuucin laakiin si ula kac ah in loo isticmaalo dadka rayidka ah ayaa hubaal ah inay jabin karaan shuruucda u degsan dagaalka.

Khubaro badan ayaa ku doodaya in duullaanka Ukraine laftiisa uu yahay dembi hoos imanaya dagaal gardarro ah oo uu ku kacayo Ruushka.

Sidee looga daba tagaa dambiilayaal dagaal?

Waddan kasta wuxuu waajib uu ka saaran yahay iney baaraan shaqsiyaadka looga shakiyo iney geysteen dambio dagaal soona qabtaan si caddaaladda loo horgeeyo.

Hase yeeshee waddamada qaar ayaa qaaday tallaabbooyin dheeraad ah si ka duwan waddama badan oo caalamka ah.

Tusaale:-

Dalka UK, saraakiil sare oo boliis ah ayaa ku baaqay in gacan laga geysto ururinta caddaynta dembiyada suurta galka ah ee ka dhacay Ukraine si aan loo dafirin wixii dalkaas ka dhacay.

Marxaladaha Maxkamadeynta dadka lagu tuhunsan yahay dambiyo dagaal

Waxaa jiray maxkamado isdaba joog ah oo hal mar ah tan iyo Dagaalkii Labaad ee Adduunka oo ay ku jiraan maxkamadda dambiyada dagaalka ee la galay ka dib burburki Yugoslavia.

Waxaa sidoo kale la sameeyay hay'ad lagu soo oogo qaar ka mid ah dadkii mas'uulka ka ahaa xasuuqii Ruwaanda, halkaasoo kooxaha xag-jirka ah ee Hutu ay 100 maalmood gudahood qudha kaga jareen 800,000 oo qof oo tutsi ah sannadkii 1994-kii.

Maanta, Maxkamadda Caalamiga ah ee Dambiyada dagaalka (ICC) iyo Maxkamadda Caalamiga ah ee Caddaaladda (ICJ) waxay leeyihiin door ilaalinaya xeerarka dagaalka.

Maxkamadda Caddaaladda Adduunka (ICJ)

ICJ waxay xukuntaa murannada u dhexeeya waddamada, laakiin ma dacwayn karo shakhsiyaad, Ukraine ayaa halkaas ka billowday dacwad ka dhan ah Ruushka oo ku saabsan duullaanka uu ku soo qaaday.

Haddii ICJ ay xukun ka dhan ah Ruushka, hawsha fulinta xukunkaas waxay ku dhici doontaa Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay (UNSC).

Laakiin Ruushka oo ka mid ah shanta xubnood ee joogtada ah ee golaha ammaanka ee qaramada midoobay ayaa diidi kara soo jeedin kasta oo lagu cunaqabatayn karo isagoo adeegsanaayo codka diidmada qayaxan ee Vito Power.

Maxkamadda Dambiyada Dagaalka (ICC)

Bishii July sanadkii 1998-kii ayaa la aasaasay Maxkamadda Caalamiga ah ee Dambiyada ee ICC, ujeedkana waxaa uu ahaa sidii ay cadaalad u heli lahaayeen dadka ay waxyeellada ka soo gaarto dambiyada dagaal, xasuuqa iyo dambiyada ka dhanka ah aadanaha.

24 sanno kaddibse waxaa su'aal la galinayaa in maxkamaddu ay ku guulaysatay ujeedooyinkii loo aasaasay iyo in kale.

Kiisaska ugu badan ee horyaal maxkamadda waxay la xiriiraan Afrika iyo guud ahaan dunida saddexaad.

ICC ma xukumi kartaa dambiyada Ukraine ka dhaca?

Madaxa dacwad oogaha maxkamada ICC, oo ah garyaqaan Ingiriis u dhashay Karim Khan QC, ayaa sheegay in ay jirto sabab macquul ah oo lagu rumeysan karo in dambiyo dagaal laga geystay Ukraine wuxuuna fasax u heystaa 39 dowladood inay baaritaan ku sameeyaan.

Baarayaashu waxay eegi doonaan eedeymihii hore iyo kuwa hadda jira iyagoo dib ugu laabanaya illaa 2013, ka hor inta aan Ruushka goosan gacanka Crimea ee Ukraine.

Haddii ay jiraan cadaymo ka dhan ah shakhsiyaadka, dacwad-oogaha ayaa weydiisan doona garsoorayaasha ICC inay soo saaraan waaran soo qabasho ah si maxakamadda Hague loo horkeeno shakhsiyaadka ay caddaato in ay galeen dembiyo dagaal.

Maxkamaddu ma laha Ciidan Boliis u gaar ah, waxay ku tiirsan tahay dawladadaha caalamka iney u soo qabtaan tuhmanayaasha ay rabaan in la soo xero, laakin Ruushku ma aha xubin ka tirsan maxkamadda oo waxay ICC ka baxday 2016-kii. Madaxweyne Putin ma soo gacangelinayo wax tuhmane ah.

Haddii tuhmanuhu u dhoofo waddan kale, waa la xiri karaa laakiin taasi aad bay u adag tahay maadaamaa dalalka laftooda colaad hor leh ay ka dhex abuuri karto dal walbana uu fiirsanaayo maslaxaddiisa iyo danahiisa mustaqbalka.

Madaxweyne Putin ama madaxda kale ee Ruushka ma la dacweyn karaa?

Waxaa aad uga sahlan in dembi dagaal lagu qaado askarigii falkaasi gaystay, si ka fudud taliyihi amray inuu dilka fuliyo.

Laakiin ICC waxay dacwad ku soo oogi kartaa dembiyada "dagaal kasta oo gardarra ah" ee lagu qaaday dal caalamka ka mid ah.

Tani waa dembiga duullaan ama iska hor-imaad aan cudurdaar lahayn, oo dhaafsiisan tallaabo milateri oo macquul ah ama is difaacid ah.

Professor Philippe Sands QC, oo ah khabiir ku takhasusay sharciga caalamiga ah ee Jaamacadda University College London, ayaa sheegay in ICC aysan ku dacwayn karin madaxda Ruushka dembigan sababtoo ah waddanku ka mid ma aha waddamada xubinta ka aha ama oggolaaday maxkamaddan, sidaas awgeed laguma dacweyn karo sababtoo ah maba aqoonsana maxkamaddaan Ruuska.